దాశరథి కృష్ణమాచార్య గారి రచనల నుంచి రెండు ప్రాముఖ్యమైన కవితల ఉదాహరణలు – వీటి ద్వారా ఆయన భావ బలం, విప్లవ చైతన్యం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది:

దాశరథి కృష్ణమాచార్య గారి రచనల నుంచి రెండు ప్రాముఖ్యమైన కవితల ఉదాహరణలు – వీటి ద్వారా ఆయన భావ బలం, విప్లవ చైతన్యం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది:

---

🔥 1. “ఓ నిజాము పై పద్యం” – అగ్నిధార (1949)

ఈ ఖండ కావ్యంలో దాశరథి గారు నిజాం చట్టరాజ్యాన్ని ఎదురుదెబ్బగా ఎదుర్కొంటూ:

> **“ఓ నిజాము పిశాచమా! కానరాడు…

నిన్ను బోలిన రాజు మాకెన్నడేని

తీగెలను తెంపి అగ్నిలో దింపినావు

నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ.” **

ఇది ఆయన నిజామును ప్రత్యక్షంగానే "పిశాచము"గా పలికేవళ ఇంగితంగా, దౌర్జన్యాన్ని, దుస్సర స్థితిని పదాలుగా సంధరించడం స్ఫూర్తిదాయకం. ఈ పద్యాన్ని నిజామాబాద్ ఇంద్రూర్ కోట జైలు గోడపై బొగ్గుతో రాసి ప్రజలలో ఆవోహం जागృத்து చేశాడు .

వివరణ: ఈ పద్యం ద్వారా ఆయన నిజాం పాలనను దారుణం, పశు-స్వభావం వంటిదని గడ్డిగా చెప్పారు. "తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ" అనగా ప్రజల విలువను దేశప్రేమతో ముడిపెడుతూ ప్రతీకగా చెప్పారు.

---

🌑 2. తిమిరంతో సమరం (Timiramto Samaram, 1974)

ఈ ఖండ కావ్యంతో దాశరథి గారు భారతదేశంలో చతితమైన దుమతులను – అవినీతి, ఇతరాయం, ఇత్యాదిని "పచ్చటి అంధకారం"గా పేర్కొన్నారు. (ఈ రచనకు 1974లో సాహిత్య అకేడమీ బహుమతి తనకు లభించింది) .

🔹 చిన్న ఉదాహరణ:

> “Today is Dr. Dasarathi’s 95th Birth Anniversary…

My life, a garden that reaches out its hands for few jasmines,

My mind, a babe that pricks out its ears for a sonorous song,

My heart, a lotus that is all eyes for a streak of light…” 

వివరణ: ఇది అధికారానికి విరుద్ధంగా ఉండగా కూడా, వ్యక్తిగత భావోద్వేగం, పరిణత భావశ్రేణி ప్రదర్శిస్తుంది. గార్డెన్, జాస్మిన్, లోటస్ వంటి రూపకాలు ద్వారా ఆశలు, స్పష్టతకు దర్శనమిస్తాయి.

---

✨ సంఘర్షణ & శైలీ

అంశం “ఓ నిజాము…” (అగ్నిధార) తిమిరంతో సమరం

ధారാള శబ్ద శక్తి ప్రణాళికాత్మక వ్యంగ్యం, విమర్శ భావప్రవాహ – మార్పులో నిరీక్షణ, వస్త్రమాధుర్య వర్ణన

శైలి సహస్ర ధ్వని, విప్లవ పదరావళి కవిత్వచిత్రాలు, ప్రకృతి మాధుర్యం

ప్రభావం ప్రజలలో అగ్ని బారింది, యుద్ధ ఆహ్వానం నాయకత్వ పరిణతి, వ్యక్తీకరణలో మృదుత్వం

---

🎯 సంక్షిప్తంగా

అగ్నిధార ద్వారా దాశరథి — వ్యక్తిగత నిజాముకు ఎదురుదెబ్బగా ఏకబోధాంశాన్ని ఉపయోగించారు.

తిమిరంతో సమరం ద్వారా ఆలోచనాత్మక, భావోద్వేగ, ప్రకృతిమాధుర్యంతో వచ్చిన పరిణతolohiya కవిత్వ చలనాన్ని ప్రతిబింబించారు.