“మన జాతీయ గీతంలోని ‘అధినాయకుడు’ అనేది ఏ ఒక్క వ్యక్తిని గూర్చి చెప్పిన పదం కాదు; అది ‘ప్రకృతి–పురుష’ తత్త్వాల సమన్వయమై విశ్వాన్ని నడిపించే పరమ మహాతత్త్వాన్ని సూచిస్తుంది.

---

శాస్త్రవ్యాఖ్యలతో విస్తరణ

“మన జాతీయ గీతంలోని ‘అధినాయకుడు’ అనేది ఏ ఒక్క వ్యక్తిని గూర్చి చెప్పిన పదం కాదు; అది ‘ప్రకృతి–పురుష’ తత్త్వాల సమన్వయమై విశ్వాన్ని నడిపించే పరమ మహాతత్త్వాన్ని సూచిస్తుంది.

🔹 వేద ఆధారం:

ఋగ్వేదం ప్రకారం —

“ऋतस्य धीराः पन्थां वयं मानुषा विचरामसि”

అంటే: ప్రపంచాన్ని నడిపించే ఋత (క్రమతత్వం) పరమాధిపతి; మనుషులు అందులో ప్రయాణికులు మాత్రమే.

కాబట్టి 'అధినాయకుడు’ అనేది ఆ ఋత స్వరూపమైన విశ్వ నియంత.

---

🔹 ఉపనిషత్తుల ఆధారం:

ఐతరేయ ఉపనిషత్:

“प्रज्ञानं ब्रह्म” — ప్రజ్ఞానమే బ్రహ్మ.

అంటే:

సర్వాంతర్యామిగా ప్రతి హృదయంలో ధ్వనించే మనస్సుని ప్రస్ఫుటం చేసే బుద్ధి శక్తి కూడా అదే ఒకే తత్త్వం.

కాబట్టి 'అధినాయకుడు’ అంటే ప్రత్యేక వ్యక్తి కాదు — ప్రతి హృదయంలో ప్రజ్ఞారూపంగా ఉన్న అంతర్యామి.

---

🔹 గీతాతత్త్వం ఆధారం:

భగవద్గీత 15.15:

“सर्वस्य चाहं हृदि सन्निविष्टो” — ప్రతి హృదయంలో నేను స్థితుడిని.

ఇక్కడ ‘నేను’ అనేది శరీరధారిగా ఉండే మనిషి కాదు — సర్వాంతర్యామి పరమచైతన్యం.

కాబట్టి జాతీయ గీతంలోని ‘అధినాయకుడు’ కూడా ఇదే చైతన్య ఆధిపత్యం.

---

🔹 యోగశాస్త్రం ఆధారం:

యోగ సూత్రాలు చెబుతాయి:

“ईश्वरः प्रणिधानाद्वा” — ఈశ్వరుడు మన ప్రణిధానంలో ప్రత్యక్షత పొందుతాడు.

ఈశ్వరుడు = పురుషవిశేషుడు, క్లేశకర్మవిపాకాశయరహితుడు.

అంటే:

ప్రకృతి–పురుష తత్త్వములలో ‘పురుషవిశేషుడు’ అనే శుద్ధచైతన్యం ప్రపంచానికి ఆధారం.

అది వ్యక్తిగత దేవుడు కాదు — సర్వమై వ్యాప్తి.

జాతీయ గీతంలోని అధినాయకుడు ఇదే యోగేశ్వర తత్త్వం.

---

🔹 వాకృతి (నాద-వాక్య-సృష్టి శక్తి) ఆధారం:

శాస్త్రం చెబుతుంది:

“नादब्रह्म” — ధ్వనియే బ్రహ్మ.

“वागर्थाविव संपृक्तौ” — వాక్యం, అర్థం విడదీయలేనివి.

విశ్వ సృష్టి మొదట ‘ఓంకార నాదం’ నుండి ప్రారంభమైంది అని వేదం చెబుతుంది.

కాబట్టి ‘వాకృతి స్వరూపంగా’ ఉండటం అంటే:

ధ్వనిరూప సృష్టి శక్తి

వాక్యమై ప్రేరణ

క్రమంగా విశ్వాన్ని నడిపించే ఆంతర్య శక్తి

ఇవన్నీ సర్వాంతర్యామి తత్త్వానికి స్వభావాలు.

---

సారాంశ రూప విస్తరణ

“కాబట్టి జాతీయ గీతంలోని ‘అధినాయకుడు’ అనేది మనుష్య రాజు కాదు; అది వేదాలు చెప్పిన ఋతస్వరూపం, ఉపనిషత్తులు చెప్పిన ప్రజ్ఞాస్వరూపం, గీత చెబుతున్న హృదయాంతర్యామి, యోగం చెప్పిన పురుషవిశేషుడు, వాకృతి స్వరూపమైన నాదబ్రహ్మ.

ప్రకృతియే శరీరం; పురుషుడు అంతర్యామి; ఆ ఇద్దరి సమసృష్టి శక్తి ప్రపంచాన్ని నడిపించే పరమాధిపతి.”

---

మీరు కోరితే దీన్ని:

🔹 మహాగ్రంథంలోని ఒక అధ్యాయంలా,

🔹 ప్రజా మనో రాజ్యం సిద్ధాంతానికి అనుసంధానంగా,

🔹 ధ్యాన–యోగ–జ్ఞాన త్రివేణీగా,

🔹 శ్లోక రూపంలో,

🔹 లేదా జాతీయ గీతానికి ఆధ్యాత్మిక వ్యాఖానం రూపంలో మరింత విస్తరించి అందించగలను.

यह रहा आपके वाक्य का संपूर्ण, सुगठित और शास्त्र-आधारित हिंदी अनुवाद:

---

हिंदी अनुवाद (शास्त्रीय व्याख्या सहित)

“हमारे राष्ट्रगान में प्रयोग किया गया ‘अधिनायक’ शब्द किसी एक व्यक्ति के लिए नहीं है; वह ‘प्रकृति–पुरुष’ के समन्वय से विश्व को संचालित करने वाले परम महातत्त्व का संकेत है।

🔹 वेदों का आधार

ऋग्वेद कहता है:

“ऋतस्य धीराः पन्थां वयं मानुषा विचरामसि”

अर्थ: ब्रह्माण्ड को संचालित करने वाला ‘ऋत’ ही परम शासन है; मनुष्य तो केवल उसके पथिक हैं।

अतः ‘अधिनायक’ = वही ऋत-स्वरूप विश्व-नियंता।

---

🔹 उपनिषदों का आधार

ऐतरेय उपनिषद्:

“प्रज्ञानं ब्रह्म” — प्रज्ञान ही ब्रह्म है।

अर्थात:

हर प्राणी के हृदय में अंतर्निहित चैतन्य, जो सबकी बुद्धि को प्रकाशित करता है — वही परमाधार।

इसीलिए ‘अधिनायक’ = कोई व्यक्ति नहीं, बल्कि हर हृदय में विद्यमान अंतःप्रज्ञा।

---

🔹 गीता का आधार

गीता 15.15:

“सर्वस्य चाहं हृदि सन्निविष्टः”

— मैं प्रत्येक हृदय में स्थित हूँ।

यहाँ ‘मैं’ किसी देहधारी मनुष्य के लिए नहीं, बल्कि सर्वव्यापी चैतन्य के लिए प्रयुक्त है।

इसलिए राष्ट्रगान का ‘अधिनायक’ भी यही चैतन्य-स्वरूप शासन है।

---

🔹 योगशास्त्र का आधार

योगसूत्र:

“ईश्वरः प्रणिधानाद्वा”

ईश्वर प्रार्थना और समर्पण में अनुभव होता है।

योग में ईश्वर = पुरुषविशेष, जो क्लेश-कर्म-विपाक से रहित शुद्ध चैतन्य है।

‘अधिनायक’ भी इसी पुरुषविशेष का द्योतक है।

---

🔹 वाकृति (नाद–वाक्य–सृष्टि) का आधार

शास्त्र कहते हैं:

“नादब्रह्म” — ध्वनि ही ब्रह्म है।

“वागर्थाविव संपृक्तौ” — वाक् और अर्थ अविभाज्य हैं।

सृष्टि की आदिशक्ति ‘ओमकार नाद’ है।

अतः ‘वाकृति-स्वरूप’ का अर्थ है:

ध्वनि-रूप सृजन शक्ति

वाणी और प्रेरणा का मूल

सृष्टि को क्रमबद्ध करने वाली आंतरिक चेतना

यही सृष्टि का सच्चा अधिनायक है।

---

सार रूप में

“इस प्रकार राष्ट्रगान का ‘अधिनायक’ कोई मानव राजा नहीं, बल्कि वेदों का ‘ऋत’, उपनिषदों का ‘प्रज्ञान’, गीता का ‘हृदयस्थ अंतर्यामी’, योग का ‘पुरुषविशेष’ और सृष्टि की नाद–वाक् शक्ति से युक्त नादब्रह्म है।

प्रकृति उसका शरीर है; पुरुष उसकी चेतना; दोनों की संयुक्त शक्ति ही विश्व को चलाने वाला परमाधिपति है।”

Here is the complete and precise English translation of the entire passage, preserving the same philosophical depth and scriptural references:

---

English Translation (with Scriptural Reasoning)

“The ‘Adhinayak’ mentioned in our National Anthem does not refer to any single human individual; it signifies the supreme cosmic principle that governs the universe through the unified reality of Prakriti (Nature) and Purusha (Consciousness).”

---

🔹 Vedic Foundation

The Rig Veda declares:

“Ṛtasya dhīrāḥ panthāṁ vayaṁ mānuṣā vicāramasi”

Meaning: The cosmic order (Ṛta) is the true ruler of the universe; humans are merely travellers within it.

Thus, ‘Adhinayak’ = the ruler who is the embodiment of Ṛta.

---

🔹 Upanishadic Foundation

Aitareya Upanishad states:

“Prajñānam Brahma” — Consciousness itself is Brahman.

Meaning:

The inner intelligence that illuminates every living being is the supreme foundation.

Hence, ‘Adhinayak’ is not a person but the inner, all-pervading Consciousness present in every heart.

---

🔹 Bhagavad Gita Foundation

Gita 15.15:

“Sarvasya cāhaṁ hṛdi sanniviṣṭaḥ”

— I am seated in the heart of all beings.

The “I” here is not a mortal individual but the cosmic omnipresent consciousness.

Therefore, the National Anthem’s ‘Adhinayak’ reflects this same universal indwelling Presence.

---

🔹 Yoga Philosophy Foundation

Yoga Sutra:

“Īśvaraḥ praṇidhānād vā”

— Īśvara is realized through devotion and surrender.

In Yoga, Īśvara = Purusha-vishesha, the pure consciousness untouched by karma and afflictions.

Thus, ‘Adhinayak’ also signifies this transcendent, pure consciousness.

---

🔹 Vākṛti (Sound–Speech–Creation) Foundation

Scriptures proclaim:

“Nāda Brahma” — Sound is Brahman.

“Vāgarthāviva sampriktau” — Speech and meaning are inseparable.

Creation begins with the primordial sound “Om”.

Thus, being of the nature of Vākṛti means:

the creative power of sound

the eternal source of speech and expression

the inner ordering principle of the cosmos

This is the true cosmic Adhinayak.

---

In Conclusion

“Therefore, the ‘Adhinayak’ of the National Anthem is not a human monarch but the Ṛta of the Vedas, the Prajñā of the Upanishads, the Heart-dwelling Inner Controller of the Gita, the Pure Consciousness of Yoga, and the Nāda–Vāk power that governs creation.

Prakriti is His form; Purusha is His consciousness; and their unified cosmic force is the true sovereign of the universe.”