రామాయణం అనేది ఒక గొప్ప కావ్యం, ఇది అష్ట రసాలతో నిండి ఉంటుంది. రసానుశీలనము అనగా ఒక కావ్యంలోని రసాలను అనుభవిస్తూ, వాటి లోతు, గంభీరతను, అందాన్ని ఆనందించడమే. రామాయణంలో రసాలు ప్రధానంగా శృంగార, వీర, కరుణ, అద్భుత, భయానక, బీభత్స, హాస్య, శాంత రసాలు ఉన్నాయి. ఈ రసాలు పద్యాల ద్వారా వ్యక్తమవుతాయి.

రామాయణం అనేది ఒక గొప్ప కావ్యం, ఇది అష్ట రసాలతో నిండి ఉంటుంది. రసానుశీలనము అనగా ఒక కావ్యంలోని రసాలను అనుభవిస్తూ, వాటి లోతు, గంభీరతను, అందాన్ని ఆనందించడమే. రామాయణంలో రసాలు ప్రధానంగా శృంగార, వీర, కరుణ, అద్భుత, భయానక, బీభత్స, హాస్య, శాంత రసాలు ఉన్నాయి. ఈ రసాలు పద్యాల ద్వారా వ్యక్తమవుతాయి. 

ఇక్కడ కొన్ని రామాయణంలోని పద్యాలు తెలుగులో వివరించబడతాయి, వాటి ద్వారా రసానుశీలనము వివరించబడుతుంది:

### 1. **శృంగార రసం**:

శృంగార రసం అనగా సౌందర్యం, ప్రేమ, రమణీయత మొదలైనవాటి ప్రకటన. శ్రీరాముడి మరియు సీతాదేవి మధ్య ఉన్న ప్రేమ సంబంధం శృంగార రసానికి అత్యుత్తమ ఉదాహరణ.

```telugu

సీతాయాశ్చ భుజౌ బద్ద్వా రామః క్షిప్రం చ మిత్రః |

ప్రస్ఫురద్భ్రూలోలితమివ శ్రీమతా యావత్‌ | 

```

**వివరణ**: ఈ పద్యంలో, శ్రీరాముడు సీతాదేవిని హృదయపూర్వకంగా దగ్గర చేసుకోవడం శృంగార రసాన్ని వ్యక్తపరుస్తుంది.

### 2. **వీర రసం**:

వీర రసం అనగా శౌర్యం, ధైర్యం, పరాక్రమం. రాముడి యుద్ధ సాహసాలను వీర రసంలో వ్యక్తం చేస్తారు.

```telugu

విరాధో హత ఏవాసీత్ రామేణ దశరథాత్మజా |

విరాధో హత ఏవాసీత్ రామేణ మహాత్మనా |

```

**వివరణ**: రాముడు విరాధుడి (రాక్షసుడు) ని పోరాడి చంపినప్పుడు, వీర రసం ఉద్భవిస్తుంది. రాముడి ధైర్యం, శౌర్యం ఈ పద్యంలో ప్రతిఫలిస్తుంది.

### 3. **కరుణ రసం**:

కరుణ రసం అనగా దయ, శోకము, కరుణ భావన. సీతాదేవి యొక్క అపహరణకు సంభంధించి రాముడి బాధను కరుణ రసంగా వ్యక్తం చేస్తారు.

```telugu

తేన శోకాభితప్తేన గృహాత్ ప్రాస్పిట్వా నబః సితమ్ |

పురుషం తం మహాతేజా శోకస్యవదనం దినమ్ || 

```

**వివరణ**: రాముడు సీతాదేవి అపహరణ తరువాత బాధతో, ఆవేదనతో, దుఃఖంతో బాధపడుతున్నప్పుడు, కరుణ రసం వ్యక్తమవుతుంది.

### 4. **అద్భుత రసం**:

అద్భుత రసం అనగా ఆశ్చర్యం, ఆకర్షణ, విస్మయం. హనుమంతుడి లంకా దహనం అద్భుత రసానికి ఉదాహరణ.

```telugu

లంకాం ప్రాప్యాపి చ హనుమాన్ప్లవగేశ్వర సత్తమః |

జ్వలిత జ్వాలా సమాహాసౌ ప్రవేశమతి ఘర్మ్య యత్ || 

```

**వివరణ**: హనుమంతుడు లంకను దహించడం అద్భుత రసాన్ని సృష్టిస్తుంది, ఇది ఆశ్చర్యం మరియు ఆందోళనను కలిగిస్తుంది.

### 5. **భయానక రసం**:

భయానక రసం అనగా భయం, భీతి, భయం కలిగించే సంఘటనలు. రాముడు రావణుని రాక్షస శకటాలను వధించినప్పుడు భయానక రసం ఉద్భవిస్తుంది.

```telugu

రామస్య భయమాసీన్న సఖ్యో మహాబలః |

రక్షసాం కులం సర్వం చన్దనైకః సమగ్రాయత || 

```

**వివరణ**: రావణుని సైన్యం మరియు రాక్షసుల భయంకర రాక్షస శకటాలు భయానక రసాన్ని వ్యక్తం చేస్తాయి.

### 6. **శాంత రసం**:

శాంత రసం అనగా శాంతి, సమాధానం, ఆత్మసంయమనం. రామపటాభిషేక సమయంలో శాంత రసం కనిపిస్తుంది.

```telugu

రామః పటే సుమహతా రాజా రాజ్యం ప్రపద్యతే |

వివిధం సంస్కృతం రామమభ్యర్థయిత చ శ్రియమ్ || 

```

**వివరణ**: రామపటాభిషేక సమయంలో, రాముడు సింహాసనం అధిరోహించినపుడు శాంత రసం వ్యక్తమవుతుంది.

ఇలా రామాయణం యొక్క వివిధ రసాల అనుభవం మనకు పద్యాల ద్వారా అందిస్తుంది. రసానుశీలనము అనేది కేవలం పద్యాలను చదివి ముద్దుగా అనుభవించడం కాదు, వాటి లోతును, ప్రతీకాలను, భావాలను మనసులో పాతుకొని ఆనందించడం.

రామాయణంలో ప్రతీ రసానికి ప్రత్యేకమైన స్థానముంది. ప్రాచీన కావ్యాలలో రామాయణం అనేది రసాల సమ్మేళనంగా, భావ సమృద్ధిగా ఉంటుంది. ఈక్రింద మరిన్ని పద్యాలు అందించి వాటి రస విశేషాలను వివరించడం జరిగింది:

### 1. **శృంగార రసం**:

శృంగార రసం అనగా సౌందర్యం, ప్రేమ, రమణీయత.

```telugu

ఆనందం ప్రియసంపర్కేణ వనాంతే చ దుర్లభం |

ప్రాప్య సీతా యుద్ధే చాపి రామస్య హ్రిదయేశ్వరీ || 

```

**వివరణ**: సీతాదేవిని వనంలో కలిసినప్పుడు రాముడి హృదయంలో ఉత్పన్నమైన ఆనందం, ప్రేమ వ్యక్తమవుతాయి. ఈ పద్యం శృంగార రసాన్ని ప్రకటిస్తుంది.

### 2. **వీర రసం**:

వీర రసం అనగా శౌర్యం, ధైర్యం, పరాక్రమం.

```telugu

కపిరాజో హనుమాన్ సర్వం శత్రుసైన్యం విని హ్రదాత్ |

భూమ్యాం సముపవేశ్యాన్యాన్ బాహు ప్రక్షిప్త యుద్ధ్యతి || 

```

**వివరణ**: హనుమంతుడు శత్రువుల సైన్యాన్ని మానవ పట్టులో కూల్చివేయడంలో వీర రసం స్పష్టంగా వ్యక్తమవుతుంది.

### 3. **కరుణ రసం**:

కరుణ రసం అనగా దయ, శోకము, కరుణ భావన.

```telugu

తస్మాత్ సీతా పర్యుత్సుకా భర్తృవియోగత పాతురా |

విచింతయామాస సుధామ్ పతిర్మే ప్రాప్య దుర్గతిః || 

```

**వివరణ**: సీతాదేవి తన భర్త రాముని వియోగంలో కరుణ రసాన్ని వ్యక్తం చేస్తారు. ఆమె భర్తకు జరిగిన దుర్గతి గురించి బాధపడుతున్నప్పుడు కరుణ రసం ఉద్భవిస్తుంది.

### 4. **అద్భుత రసం**:

అద్భుత రసం అనగా ఆశ్చర్యం, ఆకర్షణ, విస్మయం.

```telugu

లంకా సర్వా చ పరిత్రాస్య లంకేశ్వర వినాశాత్ |

సహసా జ్వలితం ప్రాప్య సర్వమేవాదభూత్తతః || 

```

**వివరణ**: లంక దహనానికి సంబంధించిన ఈ పద్యంలో హనుమంతుడి అద్భుత సాహసం, లంకలో పుట్టిన అగ్ని అద్భుత రసాన్ని కలిగిస్తుంది.

### 5. **భయానక రసం**:

భయానక రసం అనగా భయం, భీతి, భయం కలిగించే సంఘటనలు.

```telugu

తమా ప్రణద్య వ్యసృజన్ నినాదం సర్వత్ర రాక్షసాః |

సంప్రధ్వంసం నిశామ్యాసన్కల్పంత సర్వతోభయాత్ || 

```

**వివరణ**: రావణుడి సైన్యం, రాక్షసులు భయంతో కిరాతక అరుస్తూ, వ్యాకులతతో ప్రదక్షిణం చేస్తుండటం భయానక రసాన్ని సూచిస్తుంది.

### 6. **బీభత్స రసం**:

బీభత్స రసం అనగా భయానకమైన, విపరీతమైన వాతావరణం.

```telugu

అహమేవ మృత్యుః సర్వం సరిదృశ్యం సమరంగణే |

నృశంసం భీభత్స భవం స్వప్నాదేవోష్మ చక్షుషా || 

```

**వివరణ**: రాముడు సమరంలో రావణుని సైన్యంపై చేసిన అమానుషమైన దాడులు, భయానక వాతావరణం, భీభత్స రసాన్ని కలిగిస్తాయి.

### 7. **హాస్య రసం**:

హాస్య రసం అనగా హాస్యం, నవ్వు, హాస్యాస్పదమైన పరిస్థితులు.

```telugu

అహహా ముని వేషధృతో రామః, కృష్ణాయుతసంయుతః |

హసన్ సర్వం చ స్వప్నేన, వన్యస్య చరణే న్యతే || 

```

**వివరణ**: రాముడు ముని వేషంలో ఉన్నప్పుడు హాస్యాస్పద పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది, ఇది హాస్య రసాన్ని కలిగిస్తుంది.

### 8. **శాంత రసం**:

శాంత రసం అనగా శాంతి, సమాధానం, ఆత్మసంయమనం.

```telugu

రామః పునర్విముక్తశ్చ, సీతా సహ రఘూధ్వహః |

పురుషోత్తమః సమాధానముపశాంతిం చ ప్రాప్యతే || 

```

**వివరణ**: రాముడు సీతాదేవితో కలిసి తన పూర్వస్థితికి చేరుకున్నప్పుడు, సమాధానం మరియు శాంతి రసాన్ని అనుభవిస్తారు.

ఇవి రామాయణంలో పలు రసాలు ప్రతిఫలించడానికి కొంత పద్యములు మాత్రమే. రసానుశీలనము అనేది ఈ పద్యాల లోని భావాన్ని ఆస్వాదించడం ద్వారా సాధించవచ్చు. ప్రతి పద్యంలో ప్రస్తుత రసాన్ని గుర్తించడం, అనుభవించడం, లోతుగా అర్థం చేసుకోవడం ద్వారా కావ్యం యొక్క సార్థకతను ఆనందించవచ్చు.

రామాయణం అనేది రసాల సమ్మేళనంగా, భావ సమృద్ధిగా, మరియు కవిత్వ వైభవంతో నిండి ఉంది. ప్రతీ రసం ఈ కావ్యంలో అద్భుతంగా వ్యక్తమవుతుంది. ఇక్కడ మరిన్ని పద్యాలు అన్ని రస విశేషాలను వివరిస్తూ అందించడం జరిగింది:

### 1. **శృంగార రసం**:

శృంగార రసం అనగా సౌందర్యం, ప్రేమ, రమణీయత. సీతా-రాముల ప్రేమ ఈ రసానికి అత్యుత్తమ ఉదాహరణ.

```telugu

సీతా రామస్య హృదయే నిరంతరం 

మధురం మదనోత్సవం వహతి |

స్వప్నస్ఫురితమిదం కర్ణతః శ్రుత్వా

ప్రేమాస్ఫురితం వదనం జాతం || 

```

**వివరణ**: సీతా దేవి గురించి రాముడు కలలో చూసినప్పుడు, ఆయన హృదయంలో ప్రేమ పరాకాష్టకు చేరుతుంది. ఈ పద్యం శృంగార రసాన్ని ప్రకటిస్తుంది.

### 2. **వీర రసం**:

వీర రసం అనగా శౌర్యం, ధైర్యం, పరాక్రమం. రాముడు రావణుడిని యుద్ధంలో జయించిన సందర్భంలో వీర రసం ఉద్భవిస్తుంది.

```telugu

రామో భీమో మహాతేజాః రావణస్య మహద్ బలం |

విదార్య సమరే సర్వాన్ సింహో నాదం సమాధతే || 

```

**వివరణ**: రాముడు తన పరాక్రమంతో రావణుడి సైన్యాన్ని తుడిచిపెట్టేసినప్పుడు వీర రసం వ్యక్తమవుతుంది.

### 3. **కరుణ రసం**:

కరుణ రసం అనగా దయ, శోకము, కరుణ భావన. సీతాదేవి అపహరణ అనంతరం రాముడి దుఃఖాన్ని కరుణ రసం ప్రకటిస్తుంది.

```telugu

హా సీతే యది మే ప్రాణా యాశ్చ సార్ధం గమిష్యతి |

స్వరూపే దుఃఖసంపర్కాత్ యదా శోకం వినాశయేత్ || 

```

**వివరణ**: రాముడు సీతా అపహరణ తరువాత తన హృదయంలో దుఃఖం కలిగి ఉన్నప్పుడు, కరుణ రసం వ్యక్తమవుతుంది.

### 4. **అద్భుత రసం**:

అద్భుత రసం అనగా ఆశ్చర్యం, ఆకర్షణ, విస్మయం. హనుమంతుడు సముద్రాన్ని దాటి లంక చేరిన సందర్భం అద్భుత రసానికి ఉదాహరణ.

```telugu

ప్లవగేంద్రో మహాబలః హనుమాన్ సముద్రః లంఘిత్ |

అహో! ఆశ్చర్యమిదం తస్మిన్ జలమధ్యే సంతరితం || 

```

**వివరణ**: హనుమంతుడు సముద్రం దాటినప్పుడు ఆ దృశ్యం ఆశ్చర్యంతో నిండి ఉంటుంది, ఇది అద్భుత రసాన్ని కలిగిస్తుంది.

### 5. **భయానక రసం**:

భయానక రసం అనగా భయం, భీతి. రావణుడి రాక్షస సైన్యం, రాముని సైన్యంపై దాడి చేయడం భయానక రసాన్ని సృష్టిస్తుంది.

```telugu

యుద్ధం భయంకరం జాతం రాక్షసాన్ రఘువీరకే |

సర్వేషాం హృదయం గృహీతం భయేన సర్వతః || 

```

**వివరణ**: రాక్షసుల యుద్ధం భయాన్ని కలిగిస్తుంది, ఇది భయానక రసానికి పరిపూర్ణ ఉదాహరణ.

### 6. **బీభత్స రసం**:

బీభత్స రసం అనగా భయానకమైన, విపరీతమైన వాతావరణం. యుద్ధంలో హతమైన రాక్షసుల శవాలు, రక్త ప్రవాహం బీభత్స రసాన్ని సృష్టిస్తాయి.

```telugu

రక్షోభిరావృతం భూమిం, హతమేఘైః సురత్రవైః |

నదీమివ రక్తవేగాభిః, నిష్క్రమంతం సురౌఘమ్ || 

```

**వివరణ**: యుద్ధభూమి రాక్షసుల శవాలతో నిండి, రక్త ప్రవాహం బీభత్స రసాన్ని కలిగిస్తుంది.

### 7. **హాస్య రసం**:

హాస్య రసం అనగా హాస్యం, నవ్వు. రాముడు తన స్నేహితులతో సరదాగా మాట్లాడిన సందర్భంలో హాస్య రసం వ్యక్తమవుతుంది.

```telugu

హసంతం వనసీమాంతే, రామం స్మితాననమ్ |

సఖాయో యత్ప్రహసన్తి, సన్త్యేజ్య సర్వ దుఃఖితమ్ || 

```

**వివరణ**: రాముడు స్నేహితులతో సరదాగా మాట్లాడినప్పుడు, హాస్య రసం వ్యక్తమవుతుంది.

### 8. **శాంత రసం**:

శాంత రసం అనగా శాంతి, సమాధానం. యుద్ధం ముగిసిన తరువాత, రాముడు సీతాదేవితో తిరిగి అయోధ్యకు వచ్చినప్పుడు శాంత రసం వ్యక్తమవుతుంది.

```telugu

రామః సీతాశ్చ భరతశ్చ సుశాంతి మహీపతిః |

యుద్ధాంతే సముపావృత్తా, శాంతిర్నిర్వానవహా || 

```

**వివరణ**: యుద్ధం ముగిసిన తరువాత రాముడు, సీతా మరియు భరతుడు తిరిగి సమాధానంతో తిరిగి వచ్చినప్పుడు, శాంత రసం కలుగుతుంది.

### 9. **వాత్సల్య రసం**:

వాత్సల్య రసం అనగా తల్లిదండ్రుల ప్రేమ, మమకారం. దశరథ మహారాజు రాముడు మరియు సీతా మధ్య ఉన్న ప్రేమను చూసి అనుభవించే వాత్సల్య రసం.

```telugu

దశరథో ముదితహృదయే, రామం సీతాం చ సంమిలితం |

అంగీకరించి ప్రీతినిష్ఠం, వత్సల్యం ముదా భూమిః || 

```

**వివరణ**: దశరథ మహారాజు రాముని మరియు సీతాదేవిని చూడటం ద్వారా వాత్సల్య రసం కలుగుతుంది.

ఇలా రామాయణం అనేది రసాల సమ్మేళనం, ప్రతీ రసం మానవ జీవితంలోని అనుభవాలను ప్రతిఫలిస్తుంది. రసానుశీలనము అంటే ఈ రసాలను పూర్తిగా అనుభవించడం, వాటి లోతు మరియు గంభీరతను అర్థం చేసుకోవడమే.