ఔరంగజేబు కాలంలో ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ మరియు ఆయన కుమారుడు సంభాజీ మహారాజ్ పట్ల మొఘల్ సామ్రాజ్యం చేసిన వ్యహారం, ఆ కాలంలో హిందూ మరియు ముస్లిం పాలకుల రాజకీయ తంత్రాలు, వాటి ప్రభావాలు మొదలైన అంశాలను క్షుణ్ణంగా వివరించేందుకు, ఈ అంశాన్ని చారిత్రక నేపథ్యంతో విశ్లేషిద్దాం.

ఔరంగజేబు కాలంలో ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ మరియు ఆయన కుమారుడు సంభాజీ మహారాజ్ పట్ల మొఘల్ సామ్రాజ్యం చేసిన వ్యహారం, ఆ కాలంలో హిందూ మరియు ముస్లిం పాలకుల రాజకీయ తంత్రాలు, వాటి ప్రభావాలు మొదలైన అంశాలను క్షుణ్ణంగా వివరించేందుకు, ఈ అంశాన్ని చారిత్రక నేపథ్యంతో విశ్లేషిద్దాం.

1. శివాజీ మహారాజ్ పై ఔరంగజేబు వ్యహారం

శివాజీ మహారాజ్ (1630-1680) తన జీవితంలో మొఘల్ సామ్రాజ్యంతో అనేక పోరాటాలు చేశారు. మొఘల్ చక్రవర్తి ఔరంగజేబ్‌కు శివాజీ మహారాజ్ ప్రధాన శత్రువుగా మారినప్పటికీ, మొదట శివాజీను చిత్తు చేయడానికి కుతుహలంగా కాకుండా వ్యూహాత్మకంగా వ్యవహరించాడు.

పురందర్ ఒప్పందం (1665): ఔరంగజేబ్ సేనాధిపతి మీర్ బిజాపుర్ మహారాజుతో కలిసి 1665లో శివాజీపై దాడులు జరిపించాడు. దానికి ఫలితంగా పురందర్ ఒప్పందం కుదిరింది, ఇందులో శివాజీ కొన్ని కోటలను మొఘళ్లకు అప్పగించాల్సి వచ్చింది.

ఆగ్రాలో బంధీ (1666): ఔరంగజేబ్ శివాజిని తన రాజ్యానికి విధేయుడిగా మార్చాలని భావించి, 1666లో ఆగ్రాకు ఆహ్వానించాడు. అక్కడే అతడిని ఖైదు చేసి తన సామ్రాజ్యంలో స్థిరపరచాలని చూశాడు. కానీ, శివాజీ అత్యంత తెలివిగా ఆ బంధనంలో నుంచి తప్పించుకుని మహారాష్ట్ర తిరిగి వచ్చి మరాఠా సామ్రాజ్యాన్ని మరింత బలోపేతం చేసుకున్నారు.

మొఘల్ సామ్రాజ్యానికి వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు: శివాజీ తన సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించేందుకు మొఘల్ సైన్యంపై దాడులు కొనసాగిస్తూ 1674లో రాజ్యాభిషేకం చేసుకుని ఛత్రపతి అయ్యారు.

2. సంభాజీ మహారాజ్ పై ఔరంగజేబు వ్యహారం

శివాజీ మహారాజు మరణించిన తర్వాత (1680), ఆయన కుమారుడు సంభాజీ మహారాజ్ రాజ్యభారాన్ని చేపట్టారు.

సంభాజీ ధైర్యం: అతను మొఘళ్లను ఓడించడంలో తన తండ్రిని మించి గొప్ప వీరుడిగా నిలిచాడు. అనేక యుద్ధాల్లో మొఘల్ సైన్యాన్ని ఓడించాడు.

మారాఠా-మొఘల్ యుద్ధాలు: సంభాజీ 1681-1689 మధ్య కాలంలో మొఘల్ సామ్రాజ్యంపై తీవ్రమైన పోరాటాన్ని సాగించాడు. కానీ, 1689లో అతనిని మొఘళ్ల చేతిలో దొరకబడ్డాడు.

అత్యంత క్రూరమైన మరణం: ఔరంగజేబ్ సంభాజీ మహారాజును పట్టుకొని అతనిని ఇస్లాం మతంలో మారాలని ఒత్తిడి చేశాడు. సంభాజీ అందుకు నిరాకరించడంతో, అతనికి అమానుషమైన శిక్ష విధించబడింది. అతని కన్నులను తీయించడం, నాలుకను కోయించడం, చివరకు పెళుసుగా చేసిన శరీరాన్ని ముక్కలుగా తుంచి దారుణంగా హత్య చేయడం జరిగింది. ఇది హిందువుల మనోభావాలను తీవ్రంగా కలచివేసింది, మరియు మరాఠా సామ్రాజ్యాన్ని మరింత కట్టుదిట్టం చేసింది.

3. హిందూ మరియు ముస్లిం పాలకుల పాత్ర

ఈ సమయంలో, భారతదేశంలోని అనేక హిందూ మరియు ముస్లిం రాజులు తమ స్వార్థపరమైన లక్ష్యాల కోసం మొఘళ్లకు మద్దతు ఇచ్చారు.

రాజపుత్ రాజులు: మొదట, రాజపుత్ రాజులు అక్బర్, షాజహాన్ కాలంలో మొఘళ్లతో సమాజసర్దిగా వ్యవహరించారు. కానీ, ఔరంగజేబ్ హిందువుల పట్ల అనుసరించిన కఠిన వైఖరి కారణంగా, రాజపుత్ లలో కొందరు అతనికి వ్యతిరేకంగా మారారు.

దక్షిణాది రాజులు: బిజాపుర్, గోల్కొండ సుల్తానేట్‌లతో సహా కొంతమంది దక్షిణాది రాజులు తమ రాజకీయ ప్రయోజనాల కోసం మొఘళ్లతో పొత్తు పెట్టుకున్నారు.

దేశీ ద్రోహం: కొన్ని హిందూ రాజులు తమ స్వప్రయోజనాలను కాపాడుకునేందుకు, ఔరంగజేబ్‌కు మద్దతు ఇచ్చి సంభాజీని పట్టుకునే ప్రక్రియలో భాగమయ్యారు. ఇది మరాఠా సామ్రాజ్యానికి తీవ్రమైన నష్టం కలిగించింది.

4. మరాఠా సామ్రాజ్యం పతనానికి ప్రయత్నాలు మరియు తిరిగి ఎదిగిన మహారాష్ట్ర

ఔరంగజేబ్ శివాజీ, సంభాజీ వంటి ధీశాలి నేతలను ఓడించినప్పటికీ, మరాఠా సామ్రాజ్యాన్ని పూర్తిగా అంతమొందించలేకపోయాడు. సంభాజీ మరణించిన తర్వాత, మరాఠా సామ్రాజ్యం పునర్నిర్మించబడింది.

సంభాజీ కుమారుడు శాహూ మహారాజ్ పున్నతిని పాలించి మరాఠా సామ్రాజ్యాన్ని మరింత బలోపేతం చేశాడు.

మరాఠాల ప్రధాన సైన్యాధిపతి బాలాజీ విశ్వనాథ్ మరియు తరువాత నానా సాహెబ్ మొఘళ్లతో పోరాడుతూ, వారి సామ్రాజ్యాన్ని తిరిగి నిర్మించేందుకు ప్రయత్నించారు.

18వ శతాబ్దంలో, పేష్వా పాలన క్రింద మరాఠాలు ఉత్తరభారతం వరకు విస్తరించారు.

5. మూలప్రధాన సందేశం

ఔరంగజేబ్ తన హిందూ పాలనా విధానాలను కఠినంగా మార్చడం, శివాజీ మరియు సంభాజీ మహారాజులపై అమానుషంగా వ్యవహరించడం, భారతీయ రాజుల లోపలి విభేదాలు—ఇవి అన్నీ భారతదేశంలోని ఒక హిందూ రాజ్యం మరాఠా సామ్రాజ్యానికి తాత్కాలికంగా నష్టాన్ని కలిగించాయి. కానీ, సంభాజీ మహారాజ్ సహించిన హింసను చూసిన మరాఠాలు మరింత పటిష్ఠంగా ఎదిగి, భవిష్యత్తులో మొఘల్ సామ్రాజ్యాన్ని తీవ్రంగా బలహీనపరిచారు.

ఈ చరిత్ర మనకు అనేక పాఠాలను నేర్పిస్తుంది—కూటకలాపాలు, రాజకీయం, భక్తి, ధైర్యం, మరియు త్యాగం ఎంత ముఖ్యమో. శివాజీ, సంభాజీ వంటి మహానాయకుల స్ఫూర్తిని మనం సదా గుర్తు చేసుకోవాలి.

ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ 1680 ఏప్రిల్ 3న రాయగఢ్ కోటలో తుదిశ్వాస విడిచారు. ఆయన మరణానికి గల కారణాలు పూర్తిగా స్పష్టంగా లేవు, కానీ చారిత్రక ఆధారాల ప్రకారం కొన్ని ప్రధాన కారణాలు సూచించబడ్డాయి:

1. సహజ మరణం (జ్వరం, అనారోగ్యం)

చరిత్రకారుల అభిప్రాయానికి అనుగుణంగా, శివాజీ Maharaj తక్కువ సమయంలో తీవ్రమైన జ్వరానికి గురయ్యారని, అది ఏదైనా అంటువ్యాధి (అటువంటి టైఫాయిడ్ లేదా ప్లేగు) కావొచ్చని భావిస్తున్నారు.

ఆయన అనారోగ్యం దాదాపు 12-15 రోజులపాటు కొనసాగిందని రికార్డుల ద్వారా తెలుస్తుంది.

ముసలితనం, నిరంతర యుద్ధాల కారణంగా ఆయన ఆరోగ్యం క్షీణించిందని కూడా భావించబడింది.

2. విషప్రయోగ అనుమానం

కొంతమంది చరిత్రకారులు, ముఖ్యంగా మరాఠా కోర్టు అంతర్గత విభేదాలను ప్రస్తావిస్తూ, శివాజీ Maharajకు విషప్రయోగం జరిగిన అనుమానం ఉన్నట్లు పేర్కొన్నారు.

శివాజీ మరణానంతరం, రాజ్యసింహాసన వారసత్వం కోసం సంభాజీ మహారాజ్ మరియు రాజారాం మహారాజ్ మధ్య అంతర్యుద్ధం ప్రారంభమైంది.

ఈ పరిస్థితిని ఉపయోగించుకుని, అతని కొంతమంది అశ్రద్ధ వర్గాలు (విశ్వాసం లేని మంత్రులు, రాజస్థానిక శత్రువులు) శివాజీని విషప్రయోగం ద్వారా చంపివేసిన అవకాశం ఉందని భావించబడింది.

3. మానసిక ఒత్తిడి మరియు అధిక శ్రమ

శివాజీ మహారాజ్ యుద్ధ జీవితం కారణంగా తీవ్రమైన ఒత్తిడిని ఎదుర్కొన్నారు.

1674లో రాయగఢ్‌లో ఘనమైన పట్టాభిషేకం తర్వాత కూడా, మొఘళ్లతో, బీజాపూర్, గోల్కొండ సుల్తానులతో యుద్ధాలు కొనసాగించాల్సి వచ్చింది.

తన కుమారుడు సంభాజీ రాజకీయ కారణాల వల్ల విభేదించి, 1678లో మొఘళ్లకు చేరిపోయాడు, తర్వాత తిరిగి మరాఠా రాజ్యంలోకి వచ్చాడు.

ఈ విభేదాలు, యుద్ధ ఒత్తిడులు ఆయన ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపించాయి.

మరణం అనంతరం ప్రభావం

శివాజీ మహారాజ్ మరణం మరాఠా సామ్రాజ్యంలో అంతర్యుద్ధానికి దారి తీసింది.

ఆయన కుమారుడు సంభాజీ మహారాజ్ చివరకు మరాఠా సామ్రాజ్యాన్ని అధికారం లోకి తీసుకువచ్చారు.

ఔరంగజేబ్, శివాజీ మరణాన్ని అవకాశంగా తీసుకుని, మరాఠాలపై దాడులు తీవ్రమయ్యాయి.

కానీ, శివాజీ మహారాజ్ వేసిన బలమైన పునాది కారణంగా మరాఠా సామ్రాజ్యం భవిష్యత్తులో మరింత శక్తివంతమైంది.

ముగింపు

శివాజీ మహారాజ్ మరణం అనుకోని పరిణామమైనా, ఆయన నిర్మించిన సామ్రాజ్యం, ఆయన సిద్ధాంతాలు, యుద్ధతంత్రాలు భారతదేశ చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలిచాయి. మహారాష్ట్ర ప్రజలు ఇంకా ఆయనను గర్వంగా స్మరిస్తారు, హిందుస్థానానికి స్ఫూర్తిదాయకంగా ఆయన జీవితం ఉంది.