హరిషడ్వర్గాలు అనేవి శ్రేయస్కరమైన (పరమార్ధ సాధన) సాధనకు, ముఖ్యంగా ధార్మిక మార్గంలో అడుగుపెట్టినవారికి అవరోధంగా నిలిచే ఆరు నిగ్రహించలేని రుగ్మతలను (మనోవికారాలను) సూచించే మాట. ఇవి "అరిషడ్వర్గాలు" లేదా "అరమణాలు" అని కూడా పిలుస్తారు. "అరి" అంటే శత్రువు, "షట్" అంటే ఆరు, "వర్గాలు" అంటే వర్గాలు లేదా రకాలు అని అర్థం.

హరిషడ్వర్గాలు అనేవి శ్రేయస్కరమైన (పరమార్ధ సాధన) సాధనకు, ముఖ్యంగా ధార్మిక మార్గంలో అడుగుపెట్టినవారికి అవరోధంగా నిలిచే ఆరు నిగ్రహించలేని రుగ్మతలను (మనోవికారాలను) సూచించే మాట. ఇవి "అరిషడ్వర్గాలు" లేదా "అరమణాలు" అని కూడా పిలుస్తారు. "అరి" అంటే శత్రువు, "షట్" అంటే ఆరు, "వర్గాలు" అంటే వర్గాలు లేదా రకాలు అని అర్థం. 

ఈ ఆరు రుగ్మతలు కింది విధంగా ఉంటాయి:

1. **కామం (కామ)** -  

   కామం అంటే తృష్ణ లేదా కామం, అనగా అత్యాశ, అనర్హమైన కోరిక. ఇది భౌతిక మరియు భౌతికేతర సుఖాల కోసం కలిగిన ఇష్టాలు. ఇది మానసిక, శారీరక ఆనందాలకోసం ఎప్పటికప్పుడు కొత్త కోరికలు పుట్టుకొచ్చేలా చేస్తుంది.

**1. కామం (కామ)** -

కామం అంటే అభిలాష, వాంఛ లేదా ఇంద్రియ లాలసా. ఇది ఒక వ్యక్తి తన ఇంద్రియ సుఖాల కోసం అనుకుంటూ, వాటి పట్ల బలమైన ఆసక్తి కలిగి ఉండటాన్ని సూచిస్తుంది. కామం అనేది మనిషిని తాత్కాలిక సుఖాలకే పరిమితం చేస్తుంది, ఆత్మజ్ఞానం, ఆధ్యాత్మికత నుండి దూరం చేస్తుంది.

కామం ఉన్నప్పుడు మనస్సు శారీరక ఆవసరాలకు బానిస అవుతుంది, మరియు సనాతన ధర్మం నుండి దూరంగా నడిపిస్తుంది. ఇది అనేక పాపాలను చేయించగలదు, ఎందుకంటే కామం ఉన్న వ్యక్తి తన వాంఛలను తీరచేయడం కోసం ఏదైనా చెడు పనులు కూడా చేయగలడు.

**ఉదాహరణ**:

మహాభారతంలో ద్రౌపదిని దక్కించుకోవాలనే కామంతో దుర్యోధనుడు పాండవులను అవమానించే ప్రయత్నం చేశాడు. ఈ కామం, మహాభారత యుద్ధానికి ప్రధాన కారణం అయ్యింది, ఇది అనేక ప్రాణ నష్టం, కుటుంబాల నాశనానికి దారి తీసింది.

**కామం నుండి విముక్తి**:

కామం నుండి విముక్తి పొందేందుకు, మనం మన ఇంద్రియాలను నియంత్రించుకోవాలి, వాటి వాంఛలకు బానిస కాకుండా, వాటిని నియంత్రించాలి. భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు కామాన్ని జ్ఞానానికి, పరిణతికి అడ్డంకిగా పేర్కొన్నాడు. యోగ సాధన, ధ్యానం, మరియు సత్సంగం ద్వారా మన ఇంద్రియాలను నియంత్రించుకోవచ్చు, కామం నుండి విముక్తి పొందవచ్చు.

కామం ధర్మ మార్గంలో ఒక ప్రధాన అడ్డంకి. ఇది మనిషిని కేవలం భౌతిక విషయాలపైనే కేంద్రీకరించేందుకు కారణం అవుతుంది, కానీ నిజమైన ఆనందం, శాంతి ఆధ్యాత్మికతలోనే ఉంది. అందువల్ల, కామాన్ని అణచి, ధర్మమార్గంలో కొనసాగడం అనివార్యం.

2. **క్రోధం (క్రోధ)** -  

   క్రోధం అంటే కోపం, అనగా అసంతృప్తి, హింస, ద్వేషం. కోరికలు తీరకపోవడంతో లేదా ఆత్మగౌరవం దెబ్బతింటే వచ్చే రగుడు. ఇది మనసులో అసహనాన్ని, హింసను కలుగజేస్తుంది.

**2. క్రోధం (క్రోధ)** -

క్రోధం అంటే కోపం లేదా రోషం. ఇది మనసులో ఏర్పడే ఒక దుష్ప్రవర్తన, ఇతరుల పట్ల ద్వేషం, అప్రసన్నత, అశాంతిని కలిగిస్తుంది. క్రోధం వ్యక్తిని తన శారీరక, మానసిక శక్తులను నాశనం చేస్తుంది, మరియు అతనిని నిజమైన ఆధ్యాత్మిక మార్గం నుండి దారి తప్పిస్తుంది.

క్రోధం ఉన్నప్పుడు మనం తటస్థంగా లేదా ధర్మబద్ధంగా ఆలోచించలేం. ఇది మన సానుకూల దిశలో ఆలోచనలను దెబ్బతీస్తుంది, మంచి నిర్ణయాలు తీసుకోవడంలో ఆటంకం కలిగిస్తుంది. క్రోధంతో ఉన్నప్పుడు మనం చెప్పే మాటలు, చేసే పనులు మనకే కానీ ఇతరులకు కూడా హాని కలిగించవచ్చు.

**ఉదాహరణ**:

రామాయణంలో, లక్ష్మణుడు సూర్పణఖ పట్ల కోపంతో, ఆమెకు హాని చేసాడు. అయితే, ఈ క్రోధం, రాముడి జీవితంలో సమస్యలను కలిగించింది, అలాగే రావణుడి కోపం కూడా తన సామ్రాజ్యాన్ని నాశనం చేసింది.

**క్రోధం నుండి విముక్తి**:

క్రోధం నుండి విముక్తి పొందేందుకు, మనం సహనం, సహనాన్ని పెంచుకోవాలి. ధ్యానం, యోగం, మరియు భక్తి సాధన ద్వారా మనస్సును శాంతియుతంగా ఉంచడం ద్వారా క్రోధాన్ని నియంత్రించవచ్చు. నైతిక విలువలను, ఆత్మనియంత్రణను అలవరుచుకోవడం ద్వారా మనం కోపాన్ని తగ్గించవచ్చు.

క్రోధం ధర్మ మార్గంలో ముఖ్యమైన అవరోధం, ఎందుకంటే ఇది మన శాంతిని, పరిణతిని దెబ్బతీస్తుంది. దైవం పట్ల స్మరణ మరియు దివ్య గుణాలను అలవరుచుకోవడం ద్వారా, క్రోధాన్ని అధిగమించవచ్చు, మరియు శాంతియుత జీవితం గడపవచ్చు.

3. **లోభం (లోభ)** -  

   లోభం అంటే అత్యాశ, అనగా ద్రవ్యపరమైన (ధనముపై) అనుచితమైన ఆశ. ఇది సంపదను సేకరించడంలో, పోగొట్టుకోవడంలో పిచ్చిగా మారడం, ఇతరుల హితం గురించి పట్టించుకోకపోవడం.

**3. లోభం (లోభ)** -

లోభం అంటే ఆశ, అధికంగా సంపద, స్వార్థం లేదా స్వార్థపూరితమైన ప్రవర్తన. ఇది వ్యక్తిని ఎక్కువగా సంపాదించడం కోసం ప్రేరేపిస్తుంది, ఎన్ని ఉన్నా ఇంకా కాస్త ఎక్కువ కావాలని తపిస్తాడు. లోభం అనేది మనిషి నిజమైన సంతోషాన్ని దూరం చేస్తుంది, అతన్ని ప్రాపంచిక విషయాలపై నిరంతరం ఆశతో నిండి ఉండేలా చేస్తుంది.

లోభం ఉన్నప్పుడు వ్యక్తి తన అవసరాలకన్నా ఎక్కువ సొమ్ము, వస్తువులు, శక్తి, లేదా ప్రసిద్ధి కోసం ప్రయత్నిస్తాడు. లోభం కారణంగా అతను ధర్మాన్ని విడిచిపెట్టి, ఇతరులను నష్టపరిచే పనులు కూడా చేయగలడు. ఇది చివరకు అతన్ని ఆధ్యాత్మికతకు దూరం చేస్తుంది మరియు అశాంతికి గురిచేస్తుంది.

**ఉదాహరణ**:

మహాభారతంలో, దుర్యోధనుడి లోభం కారణంగా పాండవులకు రాజ్యాన్ని ఇవ్వకూడదని ప్రయత్నించాడు. అతని లోభం వల్ల, అతను ఇతరులను కూడా దుర్మార్గంలోకి నడిపించాడు, మరియు చివరకు కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో తనను తాను మరియు తన కుటుంబాన్ని నాశనం చేసుకున్నాడు.

**లోభం నుండి విముక్తి**:

లోభం నుండి విముక్తి పొందేందుకు, మనం మన అవసరాలను తెలుసుకోవడం, సాధారణ జీవన విధానాన్ని అనుసరించడం ముఖ్యమైనవి. అతి ఆశను నియంత్రించడం, సంతృప్తిని పొందడం, మరియు ధర్మమార్గంలో ఉండడం ద్వారా లోభాన్ని తగ్గించుకోవచ్చు. "సంపద సత్యం కాదు, ఆత్మజ్ఞానం మాత్రమే సత్యం" అనే దృష్టితో జీవించడం ద్వారా లోభాన్ని అధిగమించగలము.

లోభం ధర్మ మార్గంలో ఒక పెద్ద అడ్డంకి. ఇది మనస్సును తన అసలు లక్ష్యం నుండి దారి తప్పిస్తుంది, మరియు పరమార్థాన్ని గ్రహించడానికి మరింత కష్టతరం చేస్తుంది. అనవసరమైన ఆశలను తగ్గించడం ద్వారా, సంతోషం మరియు మనశ్శాంతిని పొందగలము.

4. **మోహం (మోహ)** -  

   మోహం అంటే మాయ, అనగా భ్రమ, అసత్యానికి లోనవడం. ఇది ఒక వ్యక్తిని నిజమైన ధార్మిక మార్గం నుండి దూరం చేస్తుంది, అతన్ని భౌతిక ప్రపంచపు ఆకర్షణలలో చిక్కుకుని పోయేలా చేస్తుంది.

**4. మోహం (మోహ)** -

మోహం అంటే అన్యాయమైన ఆకర్షణ లేదా ప్రాపంచిక విషయాల పట్ల అధిక అనురక్తి. మోహం అనేది మనస్సు తాత్కాలిక ప్రాపంచిక విషయాలపై ఆసక్తి చూపి, నిజమైన ఆత్మజ్ఞానాన్ని లేదా పరమార్థాన్ని గ్రహించడంలో విఫలమవడానికి కారణం. 

మోహం ఉన్నప్పుడు మనిషి లోకంలో ఉన్న భోగాలకు, ధనానికి, సంబంధాలకు అధిక ప్రాధాన్యం ఇస్తాడు. ఇది అతన్ని భౌతిక ప్రపంచంలో కూర్చుకుని, ఆధ్యాత్మికతకు దూరంగా నడిపిస్తుంది. 

**ఉదాహరణ**:

మహాభారతంలో, కర్ణుడు తన స్నేహితుడు దుర్యోధనుడిపట్ల అన్యాయంగా మోహపడ్డాడు. దుర్యోధనుడు చెడువాడు అని తెలుసుకొని కూడా, కర్ణుడు అతని పట్ల ఉండే మోహం వలన దుర్యోధనుడికి మద్దతు ఇచ్చాడు, చివరికి కర్ణుడు తన ప్రాణాలు పోగొట్టుకున్నాడు. 

**మోహం నుండి విముక్తి**:

మోహం నుండి విముక్తి పొందేందుకు, మనం ప్రాపంచిక విషయాలకు ఎంతవరకు ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలో తెలుసుకోవాలి. సత్వగుణంతో జీవించడం, వివేకాన్ని పెంచడం ద్వారా మోహాన్ని తగ్గించుకోవచ్చు. మనస్సులో దైవ భావనను కేంద్రీకరించడం, సాధన, ధ్యానం, భక్తి మార్గంలో నడవడం ద్వారా మోహం నుండి విముక్తి పొందగలము. 

మోహం అనేది ఆధ్యాత్మిక మార్గంలో ఒక పెద్ద అవరోధం, ఎందుకంటే అది మనిషిని తాత్కాలిక సుఖాల కోసం పరితపింపజేస్తుంది, కానీ ఈ సుఖాలు క్షణికమే, మరియు దివ్య ఆనందానికి దారి తీస్తాయి. శ్రీవిష్ణు సహస్రనామం వంటి శ్లోకాలు, భగవద్గీత అధ్యాయాలు పఠించడం ద్వారా మనస్సు మోహానికి బానిస కాకుండా, దైవానికి అంకితం చేయగలము.

5. **మదం (మద)** -  

   మదం అంటే గర్వం, అనగా అహంకారం, అతిశయకల్పన. ఇది వ్యక్తి తన శక్తి, ధనం, జ్ఞానం లేదా సామర్థ్యం మీద తప్పుడు గర్వంతో ఉంటాడు. 

**5. మదం (మద)** -

మదం అంటే అహంకారం, గర్వం లేదా అహంభావం అని అర్థం. మదం ఒక వ్యక్తి తన సంపద, శక్తి, జ్ఞానం, స్థానం, లేదా రూపం వంటివాటిపై బలమైన గర్వం కలిగి ఉండటం. ఇది ఇతరులను తక్కువగా చూడటానికి, వారిని అవమానించటానికి దారితీస్తుంది. 

మదం ఒక వ్యక్తిని నిజమైన ధర్మ మార్గం నుండి తప్పుదోవకు నడిపిస్తుంది. అహంకారంతో ఉన్నవారు తమను నిండి ఉన్నవారిగా భావిస్తారు, కానీ ఈ అహంకారం వారి మనసును మరింత చెడుగులకు తోడ్పడుతుంది. 

భగవద్గీతలో శ్రీకృష్ణుడు అహంకారాన్ని మనిషి చెడువైపు నడిపించే ఒక ముఖ్యమైన కారణంగా పేర్కొన్నాడు. అహంకారం ఉండటం వల్ల, మనిషి తన నిజస్వరూపాన్ని గుర్తించడంలో విఫలమవుతాడు, అతడు దైవం మరియు ఇతర జీవుల మధ్య ఉన్న సంబంధాన్ని గుర్తించలేడు.

**ఉదాహరణ**:

రామాయణంలో రావణుడు, తన శక్తి, శూరత మరియు విజయాల పట్ల గర్వంతో మదంతో నిండిపోయాడు. ఈ మదం, అతనికి శ్రీరాముడు, సీతాదేవి మరియు ఇతరులను అవమానించడానికి దారితీసింది. తన మదం వల్లనే, రావణుడు రామచంద్రుని చేతిలో మృత్యువును పొందాడు.

**మదం నుండి విముక్తి**:

మదం నుంచి విముక్తి పొందేందుకు, దాని మూలాన్ని అర్థం చేసుకోవాలి. మనం సర్వం దైవం అనుగ్రహం వల్ల మాత్రమే పొందుతాము అని అర్థం చేసుకోవాలి. మనం ఎలాంటి గర్వం లేకుండా, దైవం ఎదుట విధేయతతో జీవించాలి. భక్తి, సేవ, త్యాగం వంటి సత్కార్యాల ద్వారా అహంకారం, గర్వం తగ్గించుకోవచ్చు. శ్రీవిష్ణు సహస్రనామం, భగవద్గీత పఠనం వంటి ప్రక్రియలు, మన ఆత్మను అహంకారం నుండి కాపాడేందుకు ఉపయోగపడతాయి.

6. **మాత్సర్యం (మాత్సర్య)** -  

   మాత్సర్యం అంటే అసూయ,

మాత్సర్యం అంటే అసూయ లేదా ఈర్ష్య అని అర్థం. ఇది ఇతరుల విజయాలు, సంపద, శ్రేయస్సు చూసి కలిగే అసంతృప్తి. ఈ మనోవికారంలో ఉన్నవారు ఇతరులపై అసూయతో ఉంటారు, వారి సంతోషం చూసి తాను అసంతృప్తిగా ఉంటాడు. ఈ వికారం వ్యక్తిని తన స్వంత శ్రేయస్సు గురించి పట్టించుకోకుండా, ఇతరుల హాని లేదా బాధకే ఎక్కువ ప్రాముఖ్యతనిస్తుంది.

మాత్సర్యం ధర్మ మార్గంలో ముఖ్యమైన అవరోధం, ఎందుకంటే ఇది మనస్సులో తిమిరం (అజ్ఞానం) పెంచుతుంది. మనస్సు శాంతియుతంగా ఉండాలంటే ఈర్ష్యను నిగ్రహించాలి. కష్టపడి సాధన చేసిన వారిని చూసి, లేదా మరెవరైనా మంచి స్థితిలో ఉన్నారు అని చూసి వారికి కూడా మంచి జరగాలని కోరుకోవడం, దైవ స్వరూపాన్ని అందరిలోనూ చూసి, వారికి సంతోషం కలిగినప్పుడు మనం కూడా ఆనందం పొందాలి.

భగవద్గీతలో (16:4) కూడా శ్రీకృష్ణుడు ఈ విషయాన్ని ప్రస్తావించాడు, "దంభో, దర్పో, అభిమానశ్చ, క్రోధః పారుష్యమేవ చ, అజ్ఞానం చాభిజాతస్య, పార్ధ సంపదామాసురీమ్". అంటే, మాత్సర్యం, దుర్భావం, అజ్ఞానం వంటి శత్రువులు మనోభావాలను నాశనం చేస్తాయి, ధర్మ మార్గంలో అడుగుపెట్టిన వారికి అవరోధంగా నిలుస్తాయి. 

**ఉదాహరణ**: 

భారత పురాణాలలో కథనాలు ఉన్నాయి, ఉదాహరణకు, శ్రీమహాభారతంలో కౌరవులు పాండవులపై అసూయతో ప్రవర్తించారు. పాండవుల సుఖం, విజయం చూడలేక కౌరవులు మాత్సర్యం, ఈర్ష్యతో వారిని నాశనం చేయాలని యత్నించారు. ఈ అసూయ చివరకు మహాభారత యుద్ధానికి దారితీసింది. 

ఈ రుగ్మతను అర్థం చేసుకుని, దీనిని నిగ్రహించడం ద్వారా మనస్సును స్వచ్ఛంగా, ధర్మమార్గంలో నిలపగలము. 

**మాత్సర్యం నుండి విముక్తి**: 

భక్తి మార్గం, ధ్యానం, తపస్సు వంటి సాధనల ద్వారా ఈ రుగ్మతలను దూరం చేయవచ్చు. ఇతరుల విజయం, సంతోషం కూడా మన విజయంగా భావించి, హర్షించాలి. దైవమును సర్వలోకాల్లో చూడాలి, వారి ఆనందంలో మన ఆనందం పొందాలి.